Sukiennik Antoni, pseud.: Emil, Klim, Śmieć, Zygmunt (1886–1924), bojowiec Polskiej Partii Socjalistycznej, współpracownik Ochrany.

Ur. 19 VI (7 VI st.st.) w Gaciu, wg autobiografii w Trzepizurach (pow. częstochowski), w wielodzietnej rodzinie chłopskiej Kacpra (1837–1890) i Marianny z Soluchów.

Po ukończeniu jednoklasowej szkoły gminnej zamieszkał S. u starszego brata Ludwika w Częstochowie i od r. 1905 pracował w szynku stryja Teodora Sukiennika w Blachowni koło Częstochowy. W tym czasie nawiązał kontakt z agitatorami PPS i na początku r. 1906 został przyjęty na próbę, a od poł. t.r. przydzielony w charakterze technika (pseud. Emil) do lokalnej organizacji partyjnej. Zajmował się przerzucaniem z zagranicy nielegalnej literatury i broni oraz pośredniczył w kontaktach z ośrodkami zagranicznymi. Niebawem zrezygnował z pracy w szynku. Rodzina zerwała z nim wszelkie kontakty, ponieważ wbrew jej oczekiwaniom nie wstąpił do seminarium duchownego, ale został socjalistycznym bojowcem. Po rozłamie w PPS (listopad 1906) działał w PPS-Frakcji Rewolucyjnej; na początku r. 1907 został członkiem «szóstki» jej Organizacji Bojowej w Rakowie koło Częstochowy. Od lata t.r. czynny był w Zagłębiu Dąbrowskim jako zastępca Edmunda Tarantowicza, instruktora bojowego okręgu częstochowskiego i zagłębiowskiego. T.r. współorganizował i uczestniczył w akcjach zbrojnych na rosyjskie urzędy gminne, m.in. w Bolesławiu (pow. olkuski, 15 X), oraz sklepy monopolowe, m.in. w Częstochowie (30 III, 11 VI i 29 VI) i Strzemieszycach (pow. będziński, 20 i 29 IX). Był wykonawcą większości wyroków śmierci wydanych przez Okręgowy Komitet Robotniczy PPS-Frakcja Rewolucyjna w Częstochowie i Zagłębiu Dąbrowskim, m.in. na podejrzanego o prowokację robotnika Stefana Czerwińskiego (23 VI), na podejrzanego o szpiegostwo konduktora kolei Herby-Częstochowa E. Poliakowa (14 VII), na wachmistrza żandarmerii K. Krikliwago (22 VII), na podejrzanego o szpiegostwo kontrolera huty Raków Stanisława Drejera (23 VIII) i na kontrolerów Zarządu Akcyzy Kalisko-Piotrkowskiej Władysława Witkowskiego i Kleofasa Kordiaczyńskiego (8 XI). Na polecenie Jana Aleksandra Kempińskiego i Tomasza Arciszewskiego uczestniczył w Warszawie 20 X w zastrzeleniu Antoniego Dyrcza i Mieczysława Sankowskiego; postrzelony w nogę, leczył się w konspiracyjnym lokalu Leona Sulimy na Rynku Starego Miasta.

Dn. 7 XII 1907 przedostał się S. do Krakowa na szkolenie w szkole instruktorów bojowych, ale w marcu 1908 zachorował na zapalenie płuc i został umieszczony w krakowskim Szpitalu św. Łazarza. Przebywał następnie na rekonwalescencji w majątku Odo Bujwida we wsi Czasław (pow. wielicki). Od lipca t.r. kontynuował we Lwowie szkolenie instruktorskie i wstąpił do utworzonego t.r. Związku Walki Czynnej; zarobkował jako pomocnik elektromontera. Dn. 1 V 1909 przybył do Częstochowy i został instruktorem oddziałów Organizacji Bojowej w okręgu częstochowskim i zagłębiowskim. Związał się wtedy z grupą opozycjonistów w PPS-Frakcji Rewolucyjnej, przeciwstawiającą się propozycji Centralnego Komitetu Robotniczego (CKR), by ograniczyć działalność bojową w Król. Pol. Atakował inteligencję partyjną, zarzucając jej korupcję, a robotników wzywał do rezygnacji z walki politycznej oraz skupienia się na walce o interesy ekonomiczne przez stosowanie terroru wobec majstrów i fabrykantów. Nie zdobył szerszego poparcia i utracił zaufanie CKR, zdołał jedynie pozyskać przebywających w Krakowie instruktorów bojowych. Pozbawiony możliwości wyjazdu jako delegat Organizacji Bojowej na II Zjazd PPS-Frakcji Rewolucyjnej do Wiednia (15–28 VIII 1909), był nadal wykonawcą partyjnych wyroków śmierci, m.in. 17 III 1910 zastrzelił podejrzanego o szpiegostwo członka PPS Antoniego Piecucha (S. miał wówczas romans z jego żoną Marią). Szerzył ideologię Jana Wacława Machajskiego. Uczestniczył (rzekomo zaproszony przez Józefa Piłsudskiego) w marcu t.r. w konferencji bojowej we Lwowie; przekonał wtedy większość uczestników do odrzucenia uchwał zjazdu wiedeńskiego. W konsekwencji latem t.r. został wydalony z PPS za działalność destrukcyjną i anarchizm.

W r. 1910 zorganizował S. w Częstochowie Radę Socjalistyczno-Społeczną Organizacji Robotniczej; był współautorem jej proklamacji skierowanej przeciw PPS, rozpowszechnianej w Częstochowie, Zagłębiu Dąbrowskim i Łodzi. Wg Jana Cynarskiego była ona zredagowana «już nie w duchu machajewszczyzny, lecz zubatowszczyzny, oskarżająca inteligencję partyjną PPS o zdradę interesów robotniczych, występowanie przeciw caratowi jedynie po to, by na jego miejsce zaprowadzić republikańsko burżuazyjne rządy polskie». Nie podporządkował się wezwaniu CKR PPS i nie zdał posiadanej broni oraz materiałów wybuchowych. Dn. 23 X t.r. dokonał na własną rękę ekspropriacji w urzędzie gminnym w Hucie Starej (pow. częstochowski). Nawiązał kontakt z działającą w Łodzi na wpół bandycką organizacją «Rewolucjonistów-Mścicieli» i sprzedał jej część broni. W organie PPS „Robotnik” (1910 nr 247) ukazało się ostrzeżenie przed S-em, a wkrótce potem CKR wydał na niego wyrok śmierci. Specjalnie w tym celu sformowany oddział bojowy pod dowództwem Władysława Bończy-Uzdowskiego nie zdołał jednak wykonać zadania (wg zeznań S-a w tym czasie został tajnym współpracownikiem Ochrany). W listopadzie nawiązał S. kontakt z pomocnikiem komisarza częstochowskiej policji Tatarowem oraz warszawską Ochraną. W listach zaproponował współpracę i gotowość wydania wszystkich członków PPS. Po zatrzymaniu 12 XII w Mirowie (pow. częstochowski) ujawnił swoją tożsamość, oddał broń i bez oporu pozwolił się aresztować. Już w pierwszych zeznaniach ujawnił program i cele PPS oraz opisał działalność wszystkich znanych mu działaczy. Wydał ponad 300 bojowców i czynnych w partii robotników, m.in. Kazimierza Pużaka oraz lekarzy Mieczysława Michałowicza, Przemysława Rudzkiego i Teofila Brzozowskiego; był głównym świadkiem oskarżenia w procesie 55 działaczy zagłębiowskich. Dn. 26 III 1911 w „Robotniku” (nr 250) umieszczono portret S-a i określono go jako jednego z najniebezpieczniejszych zdrajców-prowokatorów. Od 16 I t.r. był więziony w X Pawilonie Cytadeli warszawskiej; donosił tam władzom na współwięźniów. W listach do gen.-gubernatora G. Skałona domagał się przyspieszenia swojej sprawy i wystąpienia do cara o ułaskawienie. W Cytadeli poślubił za zgodą Skałona Marię Piecuch, wdowę po Antonim. Włączony do sprawy 82 działaczy częstochowskich, rozpatrywanej 12–30 V 1914 przez Warszawską Izbę Sądową, został za udział w 9 zabójstwach i 10 rozbojach skazany na 12 lat katorgi oraz pozbawienie wszelkich praw.

Pod koniec lipca 1914 przeniesiono S-a do więzienia mokotowskiego, a po wybuchu pierwszej wojny światowej, ok. 8 VIII t.r., przewieziono w grupie 68 więźniów do więzienia gubernialnego w Orle. Od września, decyzją sądowych władz warszawskich, przebywał kilka tygodni w więzieniu gubernialnym w Smoleńsku. Dn. 28 VII 1915 Dep. Rządzący Senatu wydał decyzję o jego ułaskawieniu. S., chory na zapalenie płuc, został zwolniony dopiero 3 XI t.r. i na koszt Dep. Policji był leczony w Moskwie, Odessie i Piotrogrodzie. Swoje małżeństwo zerwał. Po przewrocie bolszewickim 1917 r. zgłosił się do służby w Czerwonym Krzyżu Armii Czerwonej i został sanitariuszem w pociągu wojskowo-sanitarnym nr 33-A, później nr 16 i 2. Zdemobilizowany bezterminowo na początku r. 1921, pełnił kolejno funkcje pomocnika przedstawiciela Piotrogrodzkiej Komuny Gubernialnej, od 21 VI t.r. pomocnika inspektora Piotrogrodzkiego Portu Handlowego, a od początku r. 1922 zarządzającego 15. pakownią magazynów towarowych portu. Po zdemaskowaniu jego przeszłości został osadzony w więzieniu śledczym w Piotrogrodzie. Insynuował współpracę z Ochraną m.in. Tytusa Filipowicza. Skazany przez sąd gubernialny na karę śmierci, został stracony 22 X 1924 w Leningradzie. Jego wspomnienia pt. Biografia mojej žizni zostały opublikowane w zbiorze „Sekretnye sotrudniki i provokatory” (Moskwa–Leningrad 1927).

Małżeństwo S-a z Marią Piecuch było bezdzietne.

Florek E., Zwoliński M., Słownik biograficzny regionu częstochowskiego, Częstochowa 1998 I; Zwolińscy E. i M., Słownik biograficzny regionu częstochowskiego, Częstochowa 2005 II; – Ajnenkiel E., Życie polityczne Warszawy w roku 1912, „Kron. Ruchu Rewol. w Polsce” T. 4: 1938 nr 2 s. 80–1; [Krzesławski J.] Cynarski J., Zdrada i skrucha prowokatora Sukiennika (Jego zeznania i nieznane listy z więzienia), tamże s. 110–18; Ładyka T., Polska Partia Socjalistyczna (Frakcja Rewolucyjna) w latach 1906–1914, W. 1972; Pająk J., Organizacje bojowe partii politycznych w Królestwie Polskim 1904–1911, W. 1985; Rudzki S., Lekarze-społecznicy w rewolucji 1905 roku, „Kron. Ruchu Rewol. w Polsce” T. 3: 1937 nr 1 s. 23; Uziembło A., W Częstochowie i na Rakowie, „Niepodległość” T. 14: 1936 z. 2 s. 238, z. 3 s. 358, 372–3; Ziemba J., Prowokatorzy, „Poglądy” 1983 nr 2 (nieścisłości); – Anarchizm i anarchiści na ziemiach polskich do 1914 roku, W. 1981; Kwapiński J., Organizacja bojowa. Katorga. Rewolucja rosyjska. Z moich wspomnień 1905–1919, W. 1928 s. 18–20, 23, 70–2; Radek S. A., Okręg częstochowski w r. 1909. Prowokacja Sukiennika, w: Księga pamiątkowa PPS, W. 1923 s. 140–6; tenże, Rewolucja w Zagłębiu Dąbrowskim 1894–1905–1914, Sosnowiec 1929 s. 114, 119–25; – Kalendarz robotniczy 1925 s. 64; „Niepodległość” T. 1: 1929/30 z. 1 s. 179; „Prawda” (Moskwa) 1924 nr 240, 241; „Walka” 1934 nr 7–10, 12, 14–17; – AAN: Arch. PPS, sygn. 305/III/14 pdt. 7, 8; AGAD: Prokurator Warsz. Izby Sąd., sygn. 7125 k. 28, sygn. 7250 k. 39, sygn. 7469, 7473 k. 61–2, sygn. 7476 k. 34–40, 47–55, 62–7, 70–5, 78–81, 107, 289, 302–4, sygn. 7590 k. 43, sygn. 7620, 7850 k. 1–30, sygn. 7851, 7869 k. 149, 280–2, sygn. 8023 k. 5, 8–11, Warsz. Rząd Gubernialny, Wydz. Więzienny, Referat 2, sygn. 3/1914 k. 47, 50, 55, 161, 195; AP w Częstochowie: Akta stanu cywilnego paraf. rzymskokatol. w Konopiskach, sygn. 89, księga chrztów z r. 1886 nr 104; AP w Ł.: Kancelaria Gub. Piotrkowskiej, sygn. 165 k. 57; AP w W.: Warsz. Gubernialny Zarząd Żandarmerii, sygn. 3013 k. 130, sygn. 3663 k. 747, sygn. 3664 k. 105, sygn. 3758, 3816 k. 165–8, sygn. 3817 k. 52, Zarząd Żandarmerii Pow. Warsz., sygn. 182 k. 145, sygn. 299 k. 7, sygn. 329 k. 180, 182, 196; Gosudarstvennyj archiv Rossijskoj Federacii w Moskwie: F. 102 op. 1910 spr. 13, F. 102 op. 1911 spr. 13 t I, 31 lit. B, F. 102 op. 1912 spr. 110, 380–2; Gosudarstvennyj archiv socjalno-političeskoj istorii w Moskwie: F. 70 op. 5 spr. 315 k. 1–121 (rkp. autobiogr.).

Alicja Pacholczykowa